Genç futbolcular maç öncesi Rus milli marşını dinliyor. Yakınlarındaysa, bazı sanatçılar bir grafiti festivalinde duvara Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in portresini çiziyor.
Rusya’nın nüfuz kazanmak için faaliyetlerini artırdığı Afrika ülkelerinden biri olan Burkina Faso’ya hoş geldiniz.
BBC tarafından elde edilen bazı kanıtlar Rusya’nın kültürel etkinlikler ve medya faaliyetleri üzerinden, Afrikalı gazetecileri, sosyal medya fenomenlerini ve öğrencileri kazanmaya çalıştığını gösteriyor. Bu faaliyetlerde yanıltıcı bilgiler kullanıldığı da belirlendi.
Etkinlikler, Afrika İnisiyatifi isimli yeni kurulan bir medya kuruluşu tarafından destekleniyor. Afrika İnisiyatifi, kendisini “Rusya ve Afrika arasında bir bilgi köprüsü” olarak tanımlıyor.
Afrika İnisiyatifi, olaylı şekilde dağıtılan paralı asker grubu Wagner tarafından kurulan yapıları devraldı. Pek çok uzman, bu medya kuruluşunun Rus güvenlik servisleriyle bağlantıları olduğuna inanıyor.
Yapı, Eylül 2023’te Wagner lideri Yevgeny Prigozhin’in bir uçak kazasında ölmesinden yaklaşık bir ay sonra kuruldu. Ardından da Wagner ve Prigozhin’in dağılan şirketlerinin eski çalışanlarını bünyesine kattı.
Girişimin çabaları özellikle Sahel bölgesindeki Mali, Nijer ve Burkina Faso’daki üç askeri rejime odaklanmış durumda.
Son darbelerin ardından bu ülkeler, Fransa gibi geleneksel Batılı müttefiklerini, radikal İslamcı örgütlerle mücadelede için yaptıkları başarısız müdahaleler ve sömürgecilik geçmişleri üzerinden eleştiriyor.
Bu ülkeler Rusya’ya yönelmiş durumda.
Afrika İnisiyatifi, sahadaki kültürel etkinliklerin yanı sıra Rusça, İngilizce, Fransızca ve Arapça haberlerin yer aldığı bir haber sitesine, bir video kanalına ve biri yaklaşık 60 bin aboneye sahip beş Telegram kanalına sahip.
Telegram kanallarından bazıları Prigozhin ve ekibi tarafından kurulmuş eski kanallar. Tabiri caizse bunlar “geri dönüştürülmüş” kanallar.
Wagner’in Batı Afrika’daki faaliyetlerini devralan Rusya Savunma Bakanlığı’nın paramiliter grubu Africa Corps’u ilk tanıtanlar da bu kanallar oldu.
Bu kanallarda Kremlin yanlısı mesajlar ve özellikle ABD hakkında yanıltıcı bilgiler çok yaygın.
Afrika İnisiyatifi’nin internet sitesinde yer alan bazı içerikler, kanıt olmaksızın ABD’nin Afrika’yı biyolojik silahlar için bir üretim ve test alanı olarak kullandığını öne sürüyor.
Haberlerden biri Kremlin’in ABD biyo-laboratuvarlarının Ukrayna’dan Afrika’ya taşındığı yönündeki asılsız iddialarını yineliyor.
Bir diğer haberde ise ABD’nin kıtadaki biyo-laboratuvarlarının arttığına dair herhangi bir kanıt sunulmadan, “Afrika kıtasının araştırma ve insani projeler kisvesi altında Pentagon için bir test alanı haline geldiği” iddia ediliyor.
Haberde Washington’un bölgede gizli biyolojik deneyler yaptığı öne sürülüyor.
Polonya Uluslararası İlişkiler Enstitüsü, Orta Doğu ve Afrika Programı Başkanı ve Afrika analisti Jedrzej Czerep, Prigozhin’in propaganda amaçlarının temelde Fransa’yı, Afrika İnisiyatifi’nin ise “daha büyük ölçüde Amerikalıları hedef aldığını” söylüyor.
Savaş ‘turu’
Haziran ayında sekiz ülkeden bir grup blogger ve muhabir, Ukrayna’da Rus işgali altındaki bölgelere bir “basın turuna” davet edildi.
Yedi günlük bu gezi, Rus devlet medyası ve Batı tarafından yaptırım uygulanmış Rus yetkililer tarafından organize edildi.
Davetli gazeteciler Afrika İnisiyatifi’nin Moskova’daki merkezini de ziyaret etti.
Rusya’da eğitim gören ve “basın turuna” katılan Ganalı blog yazarı ve bilim insanı Raymond Agbadi BBC’ye yaptığı açıklamada, “Afrika [savaş hakkında] fazla bilgi alamıyordu. Aldığımız bilgiler de savaşın gerçekte ne hakkında olduğunu anlamamız için yeterince ikna edici değildi” diyor.
Gana ve Mali’den birer gazeteci de tura katıldı.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in destekçisi ve Ukrayna hakkında birçok yalan iddia yayan Amerikalı influencer Jackson Hinkle da ziyarete katıldı.
Geziyi haberleştiren Kremlin yanlısı bir haber sitesi “Yorgun ama memnun döndüler” diye yazdı.
Gazeteciler Moskova’yı ziyaret ettikten sonra bin 250 kilometre yol kat ederek Ukrayna’nın Donetsk bölgesindeki liman kenti Mariupol’a gittiler. Daha sonra Zaporizhzhia bölgesindeki kasabalara gittiler. Bu bölgelerin tamamı savaşla beraber Ukrayna’dan ele geçirilen yerlerdi.
Ziyaret boyunca muhabirlere Rus yetkililer eşlik etti. Ziyaretçiler Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin sembolü olan Z işaretli araçlarda Rus ordusuyla birlikte seyahat etti.
Afrika İnisiyatifi Mayıs ayında da Malili blog yazarlarından oluşan bir heyet için Rus işgali altındaki Mariupol’e ayrı bir “basın turu” düzenlemişti.
Gazeteciler için düzenlenen basın gezileri, bir ülkenin kendi anlatımını yaymaya çalışması bağlamında başvuralan bir araç.
Ancak Control Risks ve Afrika Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi’nde kıdemli analist Beverly Ochieng, “Batı medyası [gazetecilere] küresel kaygılar haline gelen önemli konularda haber yapmaları için çok sayıda ilerici eğitim verirken, Rusya bu rehberli turları belirli anlatıları yaymanın bir yolu olarak kullanıyor” diyor.
Ochieng, Çin’in de benzer girişimlerde bulunduğunu belirtiyor.
Afrikalı gazetecilerin seyahatlerini haberleştirmesinin “gerçeklik izlenimi” verdiğini kaydeden Ochieng, “okurlara bildikleri dillerde ulaştıklarını”, bunun da “Rusya’yı olumlu bir şekilde lanse etmek gibi algılanmadığını” söylüyor.
Afrikalı gazeteciler, geziden bu yana yayımlanan haberlerde, Rus güçleri tarafından işgal edilen Ukrayna şehirlerinden “Rusya’daki çatışma bölgeleri” olarak bahsediyor.
Rus devlet propagandasını yansıtan gazeteciler, Kremlin’in Ukrayna sınırlarına bakışını aktarıyor, Rus yetkililerden alıntı yapıyor.
Multimedia Group’a ait ve İngilizce yayın yapan JoyOnline sitesinde yayımlanan bir yazısında Ganalı gazeteci Ivy Setordjie, başkenti Ukrayna’nın kontrolü altında olan Ukrayna’nın Zaporizhzhia bölgesinin “Avrupa Rusya’sının güneyinde yer aldığını” iddia ediyor.
Setordjie, BBC’ye yaptığı değerlendirmede, bu bölgelerin Rusya tarafından yasadışı bir şekilde ilhak edildiği fikrine katılmadığını belirterek, “haberlerinin kendi yargılarının yansıması olduğunu ve Rus yanlısı olmadığını” ifade etti.
Dövüş sanatları ve grafiti
Afrika İnisiyatifi’ne çalışan Sahel ülke vatandaşları, “basın turlarına” katılmanın yanında, Rusya’nın bölgedeki imajını güçlendirmeyi amaçlayan çalışmalara da aktif biçimde katılıyor.
BBC, Afrika İnisiyatifi’nin Telegram kanallarını ve Facebook sayfalarını takip etti. Bu hesaplarda videolar, görüntüler ve sahadaki çalışmalarla ilgili haberler paylaşıldı.
Burkina Faso’da Rus milli marşının çalındığı bir futbol müsabakası, okullarda öğrencilere Rusya’nın öğretildiği “dostluk dersleri”, Sovyet dövüş sanatı “sambo” yarışması, vatandaşlar ve polisler için ilk yardım atölyeleri ve katılımcıların Burkina Faso’nun eski lideri Thomas Sankara’nın yanı sıra Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’i çizdiği bir grafiti festivaline dair kanıtlar bulduk. Bunların hepsi de Afrika İnisiyatifi tarafından desteklenen etkinliklerdi.
Görüntülerde Afrika İnisiyatifi üyelerinin yerel halka gıda ürünleri dağıttığı görülüyor. Ayrıca Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki bir grup Wagner eğitmenini konu alan Wagner destekli “The Tourist” belgeselinin mahalle gösterimleri de görüntülerde yer aldı.
Afrika İnisiyatifi’nin arkasında kim var?
Polonya Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nden araştırmacı Czerep, Afrika İnisiyatifi ile ilgili ilk fikrin Prigozhin’in geliştirdiği her şeyi silmek ve yerine yeni bir şey koymak olduğunu söylüyor ve şöyle devam ediyor:
“Ancak sürecin ilerleyen aşamalarında, zaten var olan tüm varlıkları yeniden kullanmanın daha akılcı olduğu ortaya çıktı.”
Czerep, Rusya Federal Güvenlik Servisi FSB’nin yeni organizasyonda önemli bir rol oynadığını belirtiyor.
Afrika İnisiyatifi’nin başkanı ve genel yayın yönetmeni Artyom Kureyev, Rusya uzmanları tarafından Rusya Federal Güvenlik Servisi ajanı olarak tanımlanıyor.
Kureyev, Putin’e yakın Moskova merkezli bir düşünce kuruluşu olan Valdai Club ile de bağlantılı.
Afrika İnisiyatifi’nin internet sitesinde genel yayın yönetmeni yardımcısı olarak eski bir Wagner basın görevlisi olan Anna Zamaraeva’nın adı geçiyor.
Prigozhin’in “siyasi teknologlarından” biri olarak bilinen Viktor Lukovenko, Afrika İnisiyatifi’nin Burkina Faso ofisini kurdu. Ancak geçen aylarda görevinden ayrıldı.
Suç geçmişine sahip eski bir Rus milliyetçisi olan Lukovenko, daha sonra Moskova’da hayatını kayeden bir İsviçre vatandaşına yönelik saldırı nedeniyle beş yıl hapis yatmıştı.
Haberimizle ilgili Afrika İnisiyatifi’ne ulaştık. Moskova’daki ofisleri sorularımızı aldıklarını doğruladı ancak yanıt vermedi. Rus hükümeti ile de temasa geçtik ancak bir yanıt alamadık.
Şubat ayında, Afrika İnisiyatifi’nin internet sitesinde ABD Dışişleri Bakanlığı’nın bir raporuna cevaben yer alan bir makalede, yayın kurulunun “amacının Rusya’da Afrika hakkında bilgi yaymak ve Rusya’yı Afrika ülkelerinde popüler hale getirmek olduğunda ısrar ettiği” ve “çeşitli Afrikalılara Batılı ülkelere yönelik eleştirileri de dahil olmak üzere seslerini duyurma fırsatı verdiği” belirtildi.
Yayın, Sahel’deki faaliyetlerini yoğunlaştırmaya devam ediyor. Ağustos ayının son haftasında Burkina Faso’da yaklaşık 100 öğrenci Rusya’daki eğitim fırsatları hakkında bir söyleşiye katıldı.
Söyleşinin ardından kaydedilen bir videoda Afrika İnisiyatifi logolu bir tişört giyen bir genç, tebessüm ederek “Rusya kültürünü ve hükümetlerimiz arasındaki ilişkiyi öğrendim” dedi.
